مقاله حاضر به طور خلاصه به اهمیت افزایش بهره‌وری انرژی و راهکارهای آن از جمله بهره گرفتن از فناوری اینترنت اشیا می‌پردازد. در ابتدای مقاله روند مصرف انرژی در ایران و جهان با توجه به شاخص‌های مصرف و اختصاص یارانه در بخش انرژی مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس مصرف انرژی به تفکیک بخش‌های مصرف‌کننده ارائه شده و در ادامه به ضرورت استفاده از فناوری اینترنت اشیا اشاره شده است.
آمارها نشان می‌دهند که تولید و مصرف انرژی در ایران طی سال‌های گذشته بدون برنامه‌ریزی اصولی و بلندمدت صورت گرفته و در نتیجه اقتصاد کشور با مشکلات عدیده‌ای مواجه گردیده که در صورت تداوم وضعیت موجود در آینده نزدیک اقتصاد ایران به واردکننده خالص انرژی تبدیل خواهد شد. درحالی‌که تمرکز کشورهای پیشرفته روی کاهش شدت مصرف انرژی است، این شاخص در ایران روندی رو به رشد به خود گرفته و در بین دیگر کشورها از نظر کاهش شدت مصرف انرژی در انتهای لیست قرار دارد.
مصرف سرانه انرژی یکی از شاخص‌های مهم سنجش بهره‌وری انرژی می‌باشد و شامل مصرف انرژی به ازای هر فرد در جامعه می‌باشد. عموماً مصرف سرانه انرژی در جوامع توسعه‌یافته به دلیل درآمد سرانه بالا و امکان بهره‌برداری از کالاها و خدمات متنوع بیشتر می‌باشد. در عین حال در این کشورها افزایش بهره‌برداری منجر به تعدیل مصرف انرژی شده است.
در ایران و کشورهایی که از ذخایر انرژی قابل توجهی برخوردارند، مصرف انرژی در مقایسه با دیگر کشورهای در حال توسعه به وضوح بیشتر است. طبق آخرین آمارهای منتشر شده سرانه مصرف نهایی انرژی ایران ۷/۱ برابر متوسط سرانه مصرف نهایی جهانی و ۷۷/۰ برابر کشورهای سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) است. این امر می‌تواند از بهره‌وری پایین تولید انرژی، مصرف بالای انرژی و همچنین استفاده از کالاها و خدمات انرژی بر غیراستاندارد ناشی گردد. آمارهای ترازنامه انرژی کشور نشان می‌دهند که کل مصرف نهایی انرژی کشور از رقم ۹۸۶ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال ۱۳۸۷ به ۱۱۸۲ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال ۱۳۹۵رسیده است.
براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در مورد شاخص‌های جهانی انرژی، ایران پس از چین رتبه دوم یارانه انرژی در جهان را در سال ۲۰۱۶ (در سال ۲۰۱۵، رتبه نخست) دارا بوده است، به طوری که در سال ۲۰۱۶ تقریبا ۳۵ میلیارد (در سال ۲۰۱۵، حدود ۴۷ میلیارد دلار) به عنوان یارانه انرژی در ایران منظور شده است.
یارانه پنهان انرژی عبارتست از مابه‌التفاوت ارزش نفت و گاز مصرف شده در داخل کشور بر اساس قیمت مرجع و وجوهی که از مصرف‌کنندگان دریافت می‌شود. منظور از یارانه آشکار، وجوهی است که دولت به طور واقعی بابت کاهش قیمت انرژی پرداخت می‌کند. در روش مرسوم محاسبه یارانه پنهان، فرض شده است کل انرژی مصرف شده در داخل کشور می‌تواند در خارج کشور به فروش برسد. همچنین، در مورد حامل‌هایی مانند بنزین که قیمت‌های جهانی دارند، می‌توان قیمت فوب خلیج فارس را به‌عنوان قیمت مرجع در نظر گرفت، اما در مورد حامل‌هایی مانند گاز طبیعی و برق که قیمت منطقه‌ای دارند، تعیین نرخ مرجع دشوار می‌شود. نرخ ارز مبنای تبدیل قیمت فروش انرژی موضوعی به‌شدت اختلاف برانگیز است و بخش زیادی از یارانه پنهان که به این روش محاسبه می‌شود چیزی جز تأثیرات افزایش نرخ ارز نیست، بدون آنکه در مصرف واقعی مردم تغییر محسوسی صورت گرفته باشد.
طبق اطلاعات مندرج در ترازنامه انرژی سال ۱۳۹۵، کل مصرف انرژی نهایی در داخل کشور ۷/۱۳۴۸ میلیون بشکه معادل نفت خام، معادل ۶۹/۳ میلیون بشکه در روز که با احتساب قیمت هر بشکه نفت ۵۵ دلار، رقمی در حدود ۷۴ میلیارد دلار در سال می‌رسد.
به عبارت دیگر اگر ما دارای منابع نفتی نبودیم و این حجم انرژی مصرفی را قرار بود از طریق واردات تامین کنیم، ارزش واردات حامل‌های انرژی به کشور در سال حدود ۷۴ میلیارد دلار برآورد خواهد شد و این رقم با رعایت دیگر ملاحظات تقریبا معادل برآورد یارانه پنهان انرژی در کشور است. از این میزان، حدود ۲۹ میلیارد دلار به یارانه فرآورده‌های نفتی اختصاص داشته و گاز طبیعی با ۲۸ میلیارد دلار و سپس برق با ۱۷ میلیارد دلار یارانه، در رده‌های بعدی قرار دارند.
براساس گزارش موسسه مطالعات انرژی در سال ۱۳۹۵ سرانه یارانه هیدروکربوری کشور ۶۵/۱۴ میلیون ریال، یارانه هیدروکربوری به ازای هر خانوار ۴۱/۴۸ میلیون ریال، سرانه یارانه سوخت مصرفی در بخش خانگی ۵۸/۳ میلیون ریال و یارانه سوخت مصرفی بخش خانگی به ازای هر خانوار ۸۲/۱۱ میلیون ریال بوده است.
طبق ترازنامه هیدروکربوری سال ۱۳۹۵، مصرف انرژی در بخش‌های مختلف اقتصادی در شکل زیر درج شده است. بخش خانگی و تجاری حدود ۳۵ درصد مصرف نهایی را به خود اختصاص داده و کشاورزی با ۴ درصد کمترین سهم از مصرف نهایی انرژی را دارد.
کل مصرف خانگی ۳۴/۳۹۶ میلیون بشکه معادل نفت خام (ارزش انرژی ۸/۲۱ میلیارد دلار با احتساب هر بشکه نفت ۵۵ دلار) بوده که گاز طبیعی ۷۸ درصد انرژی مصرف شده در بخش خانگی را تأمین کرده است. بعد از آن برق با ۱۲ درصد بیشترین سهم را بر عهده دارد.
افزایش بهره‌وری و واقعی شدن قیمت‌ها را می‌توان به‌عنوان دو بازوی کنترل شدت مصرف انرژی در کشور بیان کرد. در سال‌های گذشته، قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی در سطحی پایین‌تر از قیمت جهانی آثار نا‌مطلوبی بر جامعه و اقتصاد برجای گذاشته است.
رشد سریع مصرف انرژی، کاهش کارایی، آلودگی محیط‌زیست، بار هزینه یارانه انرژی بر بودجه دولت، قاچاق و فاصله درآمدی از جمله پیامد‌های نامطلوب این سیاست قلمداد می‌شوند. این پیامدها دولت را بر آن داشته است که به صورت جدی سیاست افزایش قیمت حامل‌های انرژی را پیگیری نماید. انتظار این است که با افزایش قیمت‌ها، مصارف غیرضروری درکوتاه‌مدت حذف شده و در بلندمدت بخش‌های تولیدی به بهبود تکنولوژی استفاده از انرژی اقدام نمایند و خانوارها نیز الگوی مصرف انرژی خود را بهبود بخشند.
ولی امروزه می‌دانیم افزایش بهره‌وری انرژی در گرو استفاده از مجموعه‌ای از سیاست‌ها و ابزارهای قیمتی و غیر قیمتی در کنار یکدیگر است و افزایش قیمت حامل‌های انرژی به تنهایی مانع از افزایش مصرف نخواهد شد. تجربه نشان داده است که استفاده از ابزار قیمت و بالا بردن تعرفه‌ها می‌تواند با وارد کردن شوک، برای کوتاه مدت وضعیت مصرف را تقلیل داد اما پس از مدتی همه چیز به جایگاه اول خود باز خواهد گشت. بنابراین باید از ابزارهای غیر قیمتی و فناوری‌های روز دنیا استفاده کرد.
از جمله مهم‌ترین راهکارهای افزایش بهره‌وری انرژی استفاده از فناوری اینترنت اشیا می‌باشد. اینترنت اشیا یکی از مهم‌ترین و بروزترین زمینه‌های فناوری است و به عنوان چهارمین انقلاب صنعتی شناخته شده است. اینترنت اشیا کاربردهای زیاد و متنوعی در بخش‌های کشاورزی، صنعت، ساختمان، حمل و نقل و سلامت دارد. با این حال، همان‌طور که قبلا گفته شده بود بیش از یک‌سوم (۳۵ درصد) کل انرژی مصرفی کشور در بخش ساختمان مصرف می‌شود بنابراین استفاده از فناوری اینترنت اشیا در بخش‌های خانگی و تجاری می‌تواند باعث کاهش مصرف انرژی و شاهد افزایش بهره‌وری در مصرف انرژی در کشور شد.
خانه هوشمند اصطلاحا به خانه‌ای اطلاق می‌شود که تمام یا بخشی از دستگاه‌های آن به اینترنت متصل است و می‌توان آنها را از همین طریق از فواصل دور و نزدیک کنترل و بر آنها نظارت داشت. تکنولوژی خانه هوشمند در حقیقت سیستم اتوماسیون یک خانه است که برای ساکنان آن راحتی، امنیت و افزایش بهره‌وری در مصرف انرژی را به ارمغان می‌آورد.
